پرستارى در نگاه دين

لايه‏هاى سنگين حزن بر دل بيمار فرو مى‏نشينند. چشمهاى بى‏رمق او درد را فرياد مى‏كشند. در اين لحظات، تنها سايه پرستار است كه بيمار را در مسير پر فراز و نشيب بيمارى قوت مى‏بخشد. پرستار حرفى از كلام خداوند است، شعاعى از ملكوت پر حشمت است و تابشى از زيبايى انسان. امروزه پرستارى چون ديگر شاخه‏هاى علوم، جنبه‏هاى تخصصى و روانشناختى پيدا كرده است و دانشكده‏هاى پرستارى در سرتاسر گيتى شكل گرفته‏اند، اما بايد اذعان نمود همچنان بخشى از چهره زيباى پرستارى زير سايه سنگين بى‏توجهى و يا جهل، كدر و ناشناخته مانده است. اسلام كه دين همه جانبه‏نگر است ما را با اين زوايا آشنا مى‏كند. آنچه به فهرست مى‏كشانيم گامى كوچك در ارائه فقه پرستارى است. اگر فقه پرستارى جمع‏آورى و ترويج‏شود انگيزه‏هاى معنوى در دل پرستاران بيدارتر مى‏شود و بيمارستانها به دانشگاههاى حكمت و عرفان تبديل خواهند شد. اسلام با ريزبينى و موشكافى عمل به احكامى را سفارش مى‏كند كه بيمار را در سلامتى جسم و روح يارى مى‏رساند. به اين اميد كه فقه پرستارى در دانشكده‏هاى پرستارى جايگاهى مناسب و بسزا پيدا كند. احوالپرسى از بيمار احوالپرسى عملى است كه هر روز بارها و بارها آن را انجام مى‏دهيم. احوالپرسى از يك فرد نشانه توجه به او و احوالپرسى نكردن نشانه ناديده گرفتن‏اوست.
اسلام از كسى كه با بيمار روبرو مى‏شود، خواسته است كه احوالپرسى را فراموش نكند. مبادا كه بيمار دلگير شود. زيرا بيمار در راه پر فراز و نشيب بيمارى به روحيه‏اى قوى و پابرجا شديدا احتياج دارد.
پيامبر(ص) فرمود: كمال عيادت بيمار اين است كه يكى از شما دست‏بر چهره يا دست او نهد و با او احوالپرسى كند. به او بگويد چگونه صبح و يا شب نمودى؟

اذيت نكردن مريض

مريض در غم و رنجى فراوان دست و پا مى‏زند، سزاوار نيست‏بار غم او را با اذيت كردنش بيشتر كنيم.
او را چه زنى كه روزگارش زده است. پيامبر(ص) فرمود: لاتؤذوه و لاتضجروه. بيمار را اذيت نكنيد و به او فشار وارد نياوريد. امام صادق(ع) فرمود: لا تغيضوه‏مريض را خشمگين نسازيد. مريض را در تنگناهاى رسوم و آداب اجتماعى قرار دادن از مصاديق روشن ايذاء است مانند:

الف. نشستن طولانى نزد مريض.

در حديث آمده است: تعجل القيام عنده فان عيادة النوكى اشد على المريض من وجعه در برخاستن از نزد مريض شتاب بخرج ده. چه آنكه براى مريض عيادت جاهل سخت‏تر از دردى است كه دارد. بيماريى كه هست مرا از عيادت است.
در حديث ديگرى مى‏خوانيم: خفف الجلوس الا ان يكون المريض يحب ذلك و يريده‏نزد مريض كم بنشين; مگر آنكه خود او بخواهد نزدش بمانى.

ب. پرسش زياد از مريض

بيشتر سنگين شود بيمارى از پرسيدنم‏نبايد بيمار را با پرسشهاى پشت‏سر هم گيج و عصبانى كرد. پيامبر(ص) فرمود: در پرستش از مريض به پر و پاى او مپيچ بلكه به دو حرف بسنده كن.
ناگفته نماند اگر بهبودى مريض به پرسشهاى مكرر بستگى داشته باشد، نبايد سرباز زد. بنابر اين سؤالهاى پزشكى از قاعده مستثنى است.
«كه درد از طبيبان نشايد نهفت‏»

ارشاد بيمار

در بيمارستان، خودخواهيها و سركشى‏ها فرو مى‏نشينند، روح بيمار فرصت مى‏يابد تا زندگى را از زاويه درد و رنج تجربه كند، دل بيمار اجازه مى‏دهد تا كبوتران عبرت راحت‏بر دامانش بنشينند و عقل به ييلاق تفكر برود.
پرستار كه مونس تنهايى‏ها، رنجها و تحولات روحى بيمار است، در اين لحظات كمياب بايد دست‏بيمار را بگيرد و او را در رجعت‏به خويشتن يارى رساند، در اعماق روح خسته بيمار نفوذ كند و دانه مهر به حق را در جانش بنشاند. او مى‏تواند و بايد وظايف بنده را در پيشگاه بنده‏نواز در گوش بيمار زمزمه‏كند.

اميدوار كردن مريض

بيمار با شرائط سختى دست و پنجه نرم مى‏كند: تلخى دارو، سختى تنهايى، فشار درد و ... در اين شرايط گاهى بيمار خود را مى‏بازد و تصوير سلامتى‏اش را در آينه آينده مبهم مى‏بيند و از خود مى‏پرسد آيا شفا پيدا مى‏كنم؟
اينجاست كه اگر اميد خود را بازنيابد ممكن است اصلا به بهبودى نرسد.
اسلام وظايفى را در جهت تقويت روحيه بيمار ارائه داده است. مسلما پرستاران از مخاطبان اصلى اين وظايف هستند.

الف) پيامبر(ص) فرمود: اذا دخلتم على المريض فنفسوا له الاجل فان ذلك لا يرد شيئا و هو يطيب النفس.

هنگامى كه بر بيمار وارد شديد او را به زنده ماندن اميدوار كنيد. اين سخن - هر چند - قضا را رد نمى‏كند ولى روح را شادمان مى‏كند.
اگر به اين نكته توجه كنيم كه اصولا اسلام اجازه نمى‏دهد در زمينه‏هاى قضاى الهى قاطعانه حكم برانيم، مراتب اهميت در روحيه دادن به مريض بدست مى‏آيد زيرا توصيه شده به مريض بگوييد انشاءالله شما خوب مى‏شويد و زنده مى‏مانيد.

ب)توصيف دوا.

حضرت عيسى فرمود: يلتذ المريض نعت الطبيب العالم بما يرجو فيه من الشفاء فاذا ذكر مرارة الدواء و طعمه كدر عليه الشفاء.
بيمار از شنيدن توصيف پزشك در شفابخش بودن دارو لذت مى‏برد اما زمانى كه پزشك تلخى دوا را يادآور مى‏شود بيمار چهره شفا را تيره مى‏بيند.

برآوردن حاجت‏بيمار

پيامبر(ص) فرمود: كسى كه جهت رفع حاجت مريض تلاش كند گناهان او فرو مى‏ريزد; خواه حاجت او را برآورد و خواه از عهده آن برنيايد.
مرحوم محدث نورى در كتاب مستدرك بابى تحت عنوان «استحباب سعى در برآوردن حاجت‏بيمار» گشوده و مى‏گويد اين تلاش نسبت‏به بيمارى كه از خويشان است استحباب بيشترى دارد.

تبريك سلامتى

بيمار دست در پنجه فشارى طاقت‏فرسا دارد اما آنكه بيمار را در زندان درد و فشار محبوس كرده از حال او غافل يست‏خداوند به ازاى سختيهاى دوران بيمارى صفحه دل بيمار را از گناه پاك مى‏كند.
پيامبر رحمت صلى الله عليه و آله فرمود:
ناله مريض تسبيح، فريادش تهليل، خوابيدنش در بستر عبادت و غلطيدنش از پهلويى به پهلوى ديگر در حكم جنگ با دشمنان خدا است. او ميان مردم راه مى‏رود در حالى كه گناه با او نيست.
بنابر اين بيمار شفا يافته تنها جسم خويش را باز نيافته بلكه روح خود را از خداوند، مطهر مى‏ستاند.
پس بر ما است كه با دو تبريك به پيشواز او برويم: تبريك جهت پاكى‏اش از گناهان و تبريك به مناسبت‏بهبودى او از نظر اسلام. تبريك نخستين اهميت ويژه‏اى دارد.
امام سجاد(ع) چنين بود كه هر گاه بيمارى را مى‏ديد كه شفا يافته به او مى‏فرمود: پاكى از گناهان بر تو مبارك باد.

خودسازى و عبرت

بيمارى آينه‏اى است كه چهره ديگر زندگى را نشان مى‏دهد. پرستار مى‏تواند ابعاد اين زندگى را شفاف‏تر از ديگران نظاره كند. او بايد از حال و روز پريشان بيمار عبرت آموزد و از ديدن درد و رنج‏اش درس گيرد.
پيشواى اول شيعيان مى‏فرمود:
كم مرضت‏بيديك تبتغى لهم الشفاء و تستوصيف لهم الاطباء غداة لا يغنى عنهم دواؤك و لا يجدى عليهم بكاؤك. چه كسانى را با دست‏خود پرستارى نموده كه براى آنان شفا مى‏طلبيدى و از پزشكان دارو مى‏گرفتى ولى دواهاى تو بحالشان نفعى نبخشيد و گريه‏ات بر آنان، نجاتشان نداد!

دادن غذاى مورد علاقه به مريض

پيامبر(ص) فرمود: من اطعم مريضا شهوته اطعمه الله من ثمار الجنة.
هر كه غذاى دلخواه مريضى را به او بخوراند خدا از ميوه‏هاى بهشت‏به او خواهد خوراند.
البته غذاى مريض نبايد مغاير با توصيه‏هاى پزشك باشد. در اين مورد پيامبر(ص) مى‏فرمايد:
مصلحت مريض در توصيه‏هاى پزشك نهفته است نه در آنچه خود او مى‏خواهد.

دانستن احكام مورد ابتلاء

پرستار بايد دو نوع حكم را فرا گيرد:
در اين زمينه، فقه در كنار توجه به ضرورتها و واقعيتهاى اجتماعى، به جنبه‏هاى طهارت قلب و روح نيز توجه كرده است و احكامى جامع ارائه داده كه لازم است پرستاران عزيز اين احكام را بدانند.
بيمار در زمينه انجام عبادت و پاكى و نجاست احكامى دارد. شايسته است پرستاران با اين احكام نيز آشنا گردند تا:
1- اگر بيمارى اين احكام را نمى‏داند او را ارشاد كنند.
2- بتوانند بيمار را در انجام اعمال عبادى يارى برسانند. هر دو نوع حكم در رساله‏هاى عمليه و كتب فقهى ارائه شده است.

طلب دعا از مريض

دعاى بيمار در حق عيادت‏كننده مستجاب مى‏شود; همانطور كه نفرين او چنين است; از اين‏روى مستحب است از بيمار طلب دعا كنيم. همانطور كه لازم است از كارى كه ممكن است او را خشمگين و وادار به نفرين كند، پرهيز كنيم.

كمك كردن به بيمار در انجام عبادات

عبادت روح زندگى، ارتباط درست آفريده با آفريننده و مايه حيات و كمال انسان است. براستى چه كسى جز او فرياد رس است؟ تنها اوست كه بايد در برابرش زانو زد، به ركوع رفت و پيشانى بر خاك ساييد و ...
شرايط بيمارى هر چند بيمار را به خدا نزديك مى‏كند ولى گاهى انجام اعمال عبادى را برايش دشوار و يا غير ممكن مى‏سازد. پرستار مى‏تواند بيمار را در انجام اين اعمال و يا تهيه مقدمات آن يارى رساند.

مجبور نكردن بيمار بر خوردن

پيامبر(ص) فرمود: لا تكرهوا مرضاكم على الطعام بيمارانتان را بر خوردن غذا مجبور نكنيد.

مراعات خواب بيمار

مراعات خواب بيمار و كوشش جهت اينكه خوابى آرام داشته باشد، مورد توصيه لازم قرار گرفته است.

نخوردن چيزى نزد بيمار

رسول خدا(ص) نهى فرمود از اينكه نزد مريض عيادت‏كننده او چيزى بخورد. چه اينكه اين عمل ثواب عيادت را از بين مى‏برد.

نشستن در كنار بيمار

پيامبر(ص) فرمود: كسى كه به ديدار مريض رفته زمانى كه كنار او مى‏نشيند رحمت الهى او را فرو مى‏گيرد.
منبع: www.e-resaneh.com
/س